Pillə 7: Qlobal Rəqabətlilik İndeksinin hesablanma metodologiyası

Pillə 7: Qlobal Rəqabətlilik İndeksinin hesablanma metodologiyası

Qlobal Rəqabətlilik İndeksinin (QRİ) metodologiyası 2005-ci ildə Dünya İqtisadi Forumu (DİF) tərəfindən Xavier Sali-Martin ilə birgə hazırlanıb və Klaus Şvab tərəfindən 1979-cu ildə hazırlanmış metodologiyaya əsaslanır.

2018-ci ildə İndeks yeni metodologiya (“Global Rəqabətlilik İndeksi 4.0”) əsasında hesablanıb. Metodologiyada dəyişikliklər əsasən aşağıdakıları əhatə edir:

Yeni konsepsiya.  Yeni metodologiyanın əsas məqsədi “Dördüncü sənaye inqilabı” konsepsiyasının İndeksə inteqrasiya edilməsidir. Belə ki, yeni indeks məhsuldarlıq və artımın yeni və formalaşmaqda olan drayverlərini özünə daxil edir. Yeni indeks dördüncü sənaye inqilabını şərtləndirən əsas amillər kimi insan kapitalı, innovasiyalar, elastiklik və çeviklik elementlərinə daha yüksək prioritetlik verir.  Yeni konsepsiya ənənəvi faktorlar (İKT, fiziki infrastruktur, makroiqtisadi sabitlik, mülkiyyət hüquqları, təhsil illərinin sayı)  ilə yanaşı yeni faktorları (sahibkarlıq mədəniyyəti, radikal dəyişliklər yaradan ideyalar (disruptive), maraqlı tərəflərin əməkdaşlığı, kritik düşünmə qabiliyyəti, bacarıqlara əsaslanan motivasiya sisitemi, sosial kapital) da əhatə edir.  Əsas məqsəd ölkələri iqtisadi sıçrayışa nail olunmasında texnologiyalardan daha effektiv yararlanmağa çağırmaqdır.

Bütün ölkələr üçün bərabər şərtlər (“a level playing field”). İndeks 4.0 metodologiyası əvvəlki metodologiyadan fərqli olaraq pillələrə bərabər xüsusi çəki verir (əvvəlki metodologiyada ölkələrin inkişaf mərhələsindən (3 mərhələ) asılı olaraq xüsusi çəki müəyyən edilirdi). Bu onunla izah olunur ki, bir indikator üzrə yüksək qiymət digər sahələrdəki zəiflikləri kompensasiya etməməlidir. Məsələn, texnologiyalara böyük investisiyalar edən, lakin rəqəmsallaşma üzrə bacarıqların formalaşmasına investisiya etməyən ölkə yüksək məsuldarlığa nail olmayacaq. Rəqabət qabiliyyətliyinin gücləndirilməsi üçün heç bir sahə diqqətdən kənarda qalmamalıdır.

Yeni bençmark. İndeks 4.0 metodologiyası 0-dan 100-dək olmaqla  yeni qiymətləndirmə şkalası təqdim edir. İndeksin hesablanması indikatordan başlamaqla qiymətin (xalın)  yuxarıya doğru (komponent, alt-pillə, pillə) ümumiləşdirilməsi vasitəsilə aparılır. 

Yeni pillələr və indikatorlar. İndikatorların sayı metodologiyada 114-dən 98-dək azaldılmışdır. Dəyişiklik təkcə indikatorların sayının azaldılması ilə məhdudlaşmır, yeni indikatorlar əlavə edilmiş və indikatorların pillələr üzrə yenidən qruplaşdırılması aparılmışdır. Beləliklə, indikatorlar əhəmiyyətli dərəcədə yenilənmişdir.

 

Əvvəlki pillələr

Yeni pillələr

 

I. Minimal tələblər

I. Dəstəkləyici Mühit

1

müəssisələr

müəssisələr

2

infrastruktur

infrastruktur

3

makroiqtisadi mühit

İKT-dən istifadə

4

səhiyyə və ibtidai təhsil

makroiqtisadi sabitlik

 

 

II. İnsan Kapitalı

5

ali təhsil və təlimlər

səhiyyə

6

əmtəə bazarının səmərəliliyi

bacarıqlar

 

II. Səmərəliliyi artıran tələblər

III. Bazarlar

7

əmək bazarının səmərəliliyi

əmtəə bazarı

8

maliyyə bazarlarının inkişafı

əmək bazarı

9

texnoloji hazırlıq

maliyyə sistemi

10

bazarın ölçüsü

bazarın ölçüsü

 

III. İnnovasiya və mürəkkəbik amillər

IV. İnnovasiya ekosistemi

11

biznes fəaliyyətinin mürəkkəbliyi

biznes dinamikliyi

12

innovasiyalar

innovasiya bacarıqları

 

Yeni indeks 4.0 metodologiyası çox əhəmiyyətli nəticələri üzə çıxarır. Ölkələrin böyük əksəriyyəti rəqabətlilik müstəvisindən çox uzaqdır.  Ölkələrin orta indeks göstəricisinin 60 olması göstərir ki, bir çox ölkələr uzunmüddətli artım, dayanıqlılığı təmin etmək üçün yeni islahatlar həyata keçirməli və insanlar üçün imkanları genişləndirməlidir. Bununla yanaşı, 2018-ci il hesabatı göstərir ki, institutuların zəifliyi və qeyri-işlək olması rəqabətliliyin təmin edilməsinə əsas maneə olaraq qalır.

 

Məlumatın mənbəyi.  İndeksin hesablanmasında aşağıdakı məlumat mənbələrindən istifadə edilir:

  • Beynəlxalq səviyyədə tanınmış təşkilatların statistik məlumatları. Belə təşkilatlara Beynəlxalq Valyuta Fondu, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Dünya Bankı, UNESCO, Ümumdünya Ticarət Təşkilatı və digər qurumları aid etmək olar.
  • Dünya İqtisadi Forumunun illik rəy sorğusu. Keyfiyyət qiymətləndirməsi tələb edən və ya beynəlxalq səviyyədə müqayisəli statistik məlumatların olmadığı indikatorlar ilə bağlı isə Dünya İqtisadi Forumunun illik Rəhbərlərlə Rəyi Sorğusundan (“Executive Opinion Survey”) istifadə edilir. Ümumilikdə, sorğu 15 bölmə üzrə 148 sual üzrə aparılır.

 

İndeksin strukturu və  hesablanması qaydası

İndeksin hesablanması məqsədilə istifadə edilən göstəricilər aşağıdakı qaydada adlandırılır.

  1. Pillə (Məs, Pillə II: İnfrastruktur)
  2. Alt-pillə (Məs, A.Nəqliyyat infrastrukturu)
  3. Kateqoriya (Məs, 1.Yol)
  4. İndikatorlar (Məs, Yol şəbəkəsinin keyfiyyəti)

İndeks indikatorlar üzrə qiymətlərin (xalların) aşağıdan yuxarıya doğru ümumiləşdirilməsi yolu ilə hesablanır. Hər bir indikatorun xüsusi çəkisi əlavə 1-də verilir)  Hər bir ümumiləşdirmə mərhələsində ümumiləşdirilən göstərici onun alt-komponentlərinin ədədi ortasına bərabərdir. Fərdi indikatorlar ümumiləşdirilməzdən əvvəl indikatorun qiyməti 0-100 şkalasında normallaşdırılır (min-max transformasiya funksiyasından istifadə edilməklə). Normallaşdırma adətən aşağıdakı düstura uyğun aparılır.

Qiyməti,c=100xilkin qiyməti,c-wpifrontieri-wpi

Burada:

ilkin qiyməti,c  – c ölkəsinin i indikatoru üzrə ilkin qiyməti (“raw value”);

wpi  – i indikatoru üzrə ən əlverişsiz qiymət;

 frontieri  – i  indikatoru üzrə ən yaxşı qiymətdir.

Əgər ilkin qiymət (“raw value”) i indikatoru üzrə ən aşağı qiymətdən aşağıdırsa, indikatorun qiyməti 0-a bərabərdir. Əgər ilkin qiymət yuxarı hədd (“frontier”) qiymətindən yuxarıdırsa indikatorun qiyməti 100-ə bərabər götürülür. İndikatordan asılı olaraq yuxarı hədd kimi siyasət hədəfi, mümkün ən yaxşı qiymət və ya  statistik paylanma təhlilindən (məs, 90 və 95-ci faiz dərəcəsi) alınan ədəd götürülə bilər. Əgər hər hansı bir göstəricinin qiyməti artdıqca vəziyyət pisləşirsə (Məs. terrorizm halları, elektrik kəsintisi), yuxarıdakı düsturdan tapılan normallaşdırılmış qiymət 100-dən çıxılır və 100 yenidən ən yaxşı qiyməti təmsil edir.  Müvafiq göstəricilər Cədvəl 2 və 3-dən götürülür.

Nümunə 1: normallaşdırılmadan əvvəl Zambianın “Dəmiryollarının sıxlığı” göstəricisində ilkin qiyməti 14.45-dir və bu göstərici üçün qiymət 0-dan (ən əlverişsiz) 40-a (ən yaxşı) qədərdir. Deməli:

Qiyməti,c=100x14.45-040-0=36.25

 

 

  

 

 

Cədvəl 1: İndeks 4.0  hesablanması zamanı tətbiq edilən xüsusi çəkilər

Pillə 1

Müəssisələr

 

 

8.3%

A

Təhlükəsizlik

 

14.3%

 

1.1.

Mütəşəkkil cinayətkarlığın müəssisələr üçün yaratdığı xərc 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.2.

Qətl hadisələrinin səviyyəsi
 /100 000 nəfərə

   

 

1.3.

Terror aktı halları
0 (çox yüksək) -100 (heç bir hadisə)

   

 

1.4.

Polis orqanlarına  etimad 1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Sosial Kapital

 

14.3%

 

1.5.

Sosial kapital 0-100 (yüksək)

   

 

C

Yoxlama və tarazlıq (“checks and balances”)

 

14.3%

 

1.6.

Büdcə şəffaflığı 0-100 (ən yaxşı)

   

 

1.7.

Məhkəmələrin müstəqilliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.8.

Çətin tənzimləmələrdə qanunvericiliyin səmərəliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.9.

Mətbuat azadlığı  0-100 (ən pis)

   

 

D

Dövlət sektorunun fəaliyyəti

 

14.3%

 

1.10.

Dövlət tənzimlənməsinin yükü 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.11.

Mübahisələrin həllində qanunvericiliyin səmərəliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.12.

Elektron iştirak  0-1 (ən yaxşı)

   

 

1.13.

Hökumətin gələcək oriyentasiyası   1-7 (ən yaxşı)

   

 

E

Şəffaflıq

 

14.3%

 

1.14.

Korrupsiya hallari 0-100 (ən yaxşı)

   

 

F

Əmlak hüquqları

 

14.3%

 

1.15.

Mülkiyyət hüquqları 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.16.

Əqli mülkiyyətin qorunması 1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.17.

Torpaq administrasiyasının keyfiyyəti  0-30 (ən yaxşı)

   

 

G

Korporativ idarəetmə

 

14.3%

 

1.18.

 Audit və hesabatlılıq standartların gücü  1-7 (ən yaxşı)

   

 

1.19.

Maraqların toqquşmasının tənzimlənməsi 0-10 (ən yaxşı)

   

 

1.20.

Səhmdarın idarəedilməsi 0-10 (ən yaxşı)

   

 

Pillə 2

İnfrastruktur

   

8.3%

A

Nəqliyyat infrastrukturu

 

50.0%

 

I

Avtomobil Yolu

25.0%

 

 

2.1.

Yolların əlaqəliliyi indeksi 0-100 (ən yaxşı)

   

 

2.2.

Yolların keyfiyyəti 1-7 (ən yaxşı)

   

 

II

Dəmiryolu

25.0%

 

 

2.3.

Dəmiryollarının sıxlığı km/kv km

   

 

2.4.

Dəmiryolu xidmətlərinin səmərəliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

III

Hava

25.0%

 

 

2.5.

Hava limanlarının əlaqəliliyi indeksi

   

 

2.6.

Hava nəqliyyatı xidmətinin səmərəliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

IV

Dəniz

25.0%

 

 

2.7.

Dəniz limanlarının əlaqəliliyi indeksi 0–157.1 (ən yaxşı)

   

 

2.8.

Dəniz limanları xidmətlərinin səmərəliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Kommunal infrastrukturu

 

50.0%

 

I

Elektrik

50.0%

 

 

2.9.

Əhalinin elektrik təchizatı səviyyəsi

   

 

2.10.

Elektrik enerjisinin keyfiyyəti

   

 

II

Su

50.0%

 

 

2.11.

Əhalinin təhlükəli içməli suya məruz qalan hissəsi

   

 

2.12.

Su təchizatının etibarlılığı 1-7 (ən yaxşı)

   

 

Pillə 3

İKT-dən istifadə

   

8.3%

3.1.

Mobil telefon istifadəçiləri /100 pop.

   

 

3.2.

Mobil internet istifadəçiləri/100 nəfər

   

 

3.3.

Sabit sürətli internet xətti istifadəçiləri /100 nəfər

   

 

3.4.

Fiber internet istifadəçiləri sayı /100  nəfər

   

 

3.5.

İnternet istifadəçiləri, əhalidə payı %-lə

   

 

Pillə 4

Makro-iqtisadi sabitlik

   

8.3%

4.1.

İllik inflyasiya səviyyəsinin dəyişməsi, %-lə

   

 

4.2.

Borc dinamikası  0-100 (ən yaxşı)

   

 

Pillə 5

Səhiyyə

   

8.3%

5.1.

Sağlam ömür müddəti, illər

   

 

Pillə 6

Bacarıqlar

   

8.3%

A

Cari işçi qüvvəsi

 

50.0%

 

I

Cari işçi qüvvəsinin təhsil səviyyəsi

50.0%

 

 

6.1.

Məktəb təhsilinin orta müddəti

   

 

II

Cari işçi qüvvəsinin bacarıqları

50.0%

 

 

6.2.

İşçi təlimlərinin həcmi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

6.3.

Peşə təlimlərin keyfiyyəti 1-7 (ən yaxşı)

   

 

6.4.

Məzunların bilik və bacarıqları 1-7 (ən yaxşı)

   

 

6.5.

Əhali arasında rəqəmsal biliklər 1-7 (ən yaxşı)

   

 

6.6.

İxtisaslı işçi tapmağın asanlığı  1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Gələcək işçi qüvvəsi

 

50.0%

 

I

Gələcək işçi qüvvəsinin təhsili

50.0%

 

 

6.7.

Məktəb dövrünün uzunluğu

   

 

II

Gələcək əmək bazarı iştirakçılarının bacarıqları

50.0%

 

 

6.8.

Tədrisdə kritik düşünmə 1-7 (ən yaxşı)

   

 

6.9.

İbtidai təhsildə şagird-müəllim nisbəti

   

 

Pillə 7

Əmtəə bazarı

   

8.3%

A

Daxili rəqabət

 

50.0%

 

7.1.

Vergi və subsidiyaların rəqabətə zərərləri 1-7 (ən yaxşı)

   

 

7.2.

Bazar dominantlığının səviyyəsi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

7.3.

Xidmət sahələri üzrə rəqabət 1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Açıq ticarət

 

50.0%

 

7.4.

Qeyri-tarif baryerlərinin mövcudluğu 1-7 (ən yaxşı)

   

 

7.5.

Ticarət tarifləri, %-lə

   

 

7.6.

Tariflərin mürəkkəbliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

7.7.

Klirinq prosesinin səmərəliliyi 1–5 (ən yaxşı)

   

 

7.8.

Xidmət ticarətinin açıqlığı 0-100 (worst)

   

 

Pillə 8

Əmək bazarı

   

8.3%

A

Elastiklik

 

50.0%

 

8.1.

Təzminat xərcləri, həftəlik maaşla

   

 

8.2.

İşə götürmə və işdən çıxarma praktikası 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.3.

İşçi-işə götürən münasibətlərində əməkdaşlıq 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.4.

Əmək haqqı müəyyənləşməsinin çevikliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.5.

Aktiv əmək bazarı siyasəti1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.6.

İşçilərin hüquqları 0-100 (ən yaxşı)

   

 

8.7.

Əcnəbi işçilərin işə qəbulunun asanlığı 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.8.

Daxili əmək bazarının çevikliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Meritokratiya və Həvəsləndirmə

 

50.0%

 

8.9.

Peşəkar menecmente olan etimad 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.10.

Əmək haqqı və məhsuldarlıq 1-7 (ən yaxşı)

   

 

8.11.

İşçi qüvvəsində qadınların iştirak səviyyəsi

   

 

8.12.

Əmək haqqı vergi dərəcəsi %

   

 

Pillə 9

Maliyyə sitemi

   

8.3%

A

Dərinlik

 

50.0%

 

9.1.

Özəl sektora kredit qoyuluşlarının ÜDM-də payı, %-lə

   

 

9.2.

KOS-lərin maliyyələşdirilməsi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

9.3.

Vençur kapitalın əlçatanlılığı  1-7 (ən yaxşı)

   

 

9.4.

Bazar kapitallaşmasının ÜDM-də payı, %-lə

   

 

9.5.

Sığorta haqlarının ÜDM-də payı, %-lə

   

 

B

Stabillik

 

50.0%

 

9.6.

Bankların sağlamlığı 1-7 (ən yaxşı)

   

 

9.7.

Kredit portfelində qeyri-işlək kreditlərin çəkisi

   

 

9.8.

Kredit fərqi, % bəndi

   

 

9.9.

Bank kapitalının adekatlığı əmsalı

   

 

Pillə 10

Bazarın ölçüsü

   

8.3%

10.1.

ÜDM, AQP mlrd dollar

   

 

10.2.

İdxalın ÜDM-də payı, %-lə

   

 

Pillə 11

Bazarın dinamikliyi

   

8.3%

A

Administrativ tələblər

 

50.0%

 

11.1.

Biznesə başlama xərclərinin adambaşına ÜMM-də payı, %-lə

   

 

11.2.

Biznesə başlama üçün tələb olunan günlərin sayı

   

 

11.3.

Müflisləşmənin bərpa olunma səviyyəsi, bir dollara düşən sent

   

 

11.4.

Müflisləşmə üzrə normativ hüquqi baza 0-16 (ən yaxşı)

   

 

B

Sahibkarlıq mühiti

 

50.0%

 

11.5.

Sahibkarlıq riskləri 1-7 (ən yaxşı)

   

 

11.6.

İdarəetmənin ötürülməsi istəyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

11.7.

İnnovativ şirkətlərin inkişafı 1-7 (ən yaxşı)

   

 

11.8.

Şirkətlərin riskli ideyalara meylliliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

Pillə 12

İnnovasiya bacarıqları

   

8.3%

A

Qarşılıqlı əlaqə və müxtəliflik

   

 

12.1.

İşçi heyətin müxtəlifliyi 1-7 (ən yaxşı)

   

 

12.2.

Klaster inkişafının vəziyyəti State of cluster development 1-7 (ən yaxşı)

   

 

12.3.

Beynəlxalq səviyyəli birgə ixtiralar üzrə müraciətlər/milion nəfər

   

 

12.4.

Səhmdarların əməkdaşlığı  Multi-stakeholder collaboration 1-7 (ən yaxşı)

   

 

B

Tədqiqat və inkişaf

   

 

12.5.

Elmi nəşrlər üzrə H indeksi

   

 

12.6.

Patent müraciətləri/milion nəfər

   

 

12.7.

Tədqiqat və inkişaf xərclərinin ÜDM-də payı, %-lə

   

 

12.8.

Tədqiqat institutlarının keyfiyyəti indeksi 

   

 

C

Kommersiallaşma

   

 

12.9.

Alıcıların qərar vermə qabiliyyəti 1-7 (ən yaxşı)

   

 

12.10.

Ticarət nişanları  üzrə müraciət ərizələri/ milion nəfər

 

 

 

 

 

 

Cədvəl 2: İndeks 4.0 hesablama metodologiyası və göstəriciləri

 

 

Intervalın adı və intervalı

Yuxarı hədd

Ən əlverişsiz qiymət

 Transformasiya metodu

İstiqamətləndirici prinsiplər

1.5.

Sosial kapital 0-100 (yüksək)

100

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

1.12.

Elektron iştirak  0-1 (ən yaxşı)

1

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

1.14.

Korrupsiya hadisəsi 0-100 (ən yaxşı)

100

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

1.17.

Torpaq administrasiyasının keyfiyyəti  0-30 (ən yaxşı)

30

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

1.19.

Maraqların toqquşmasının tənzimlənməsi 0-10 (ən yaxşı)

10

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

1.20.

Səhmdarın idarəedilməsi 0-10 (ən yaxşı)

10

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

2.1.

Yolların əlaqəliliyi indeksi 0-100 (ən yaxşı)

100

0

-

Göstəricinin mümkün intervalı

2.3.

Dəmiryollarının sıxlığı km/kv km

40

0

-

Vinsorizasiya

2.5.

Hava limanlarının əlaqəliliyi indeksi

200

0

-

Vinsorizasiya

2.7.

Dəniz limanlarının əlaqəliliyi indeksi 0–157.1 (ən yaxşı)

100

0

-

 

2.9.

Əhalinin elektrik təchizatı səviyyəsi

100

0

-

Vinsorizasiya

2.10.

Elektrik enerjisinin ötürülməsi və paylanmasında itkilərin cəmi elektrik enerjisi istehsalında payı

4

100

-

Vinsorizasiya

2.11.

Əhalinin təhlükəli içməli suya məruz qalan hissəsi

2

100

-

Vinsorizasiya

3.1.

Mobil telefon istifadəçiləri /100 pop.

120

0

-

120-dən yuxarı qiymət internet texnologiyasının kifayə dərəcədə geniş yayıldığını, orta statistik istifadəçi üçün məhdudiyyət yaratmadığını ifadə edir.

 

Mobil internet istifadəçilərinin cəmi mobil istifadəçilərinə nisbəti

0.9

0

Mobil internet abunəçləri və real mobil abunəçiləri və 120 arasında ən aşağı olan nisbəti  (bax.3.1)

Vinsorizasiya

3.3.

Geniş zolaqlı internet xətti istifadəçiləri /100 nəfər

50

0

-

50-dən yuxarı qiymət geniş zolaqlı internet xəttinin kifayət dərəcədə geniş yayıldığını, orta statistik istifadəçi üçün məhdudiyyət yaratmadığını ifadə edir.

 

fiber abunəçilərinin geniş zolaqlı internet istifadəçlərinə nisbəti

0.9

0

Fiber internet abunəçləri və real geniş zolaqlı  internet  abunəçiləri və 50 arasında ən aşağı olan nisbəti  (bax.3.03)

Vinsorizasiya

3.5.

İnternet istifadəçiləri, əhalidə payı %-lə

100

0

-

Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının (BTİ) göstəricilərinə əsaslanır

4.1.

İllik inflyasiya səviyyəsinin dəyişməsi, %-lə

4

40

0 və 4 arasında istənilən ədədə 0.5 qiyməti verilir. 4-dən aşağı istinilən ədəd (4+)-a transformasiya edilir (0.5- qiymət)

mərkəzi bankların hədəfləri və vinsorization

4.2.

Borc dinamikası  0-100 (ən yaxşı)

100

0

-

Vinsorizasiya

5.1.

Sağlam ömür müddəti, illər

72

40

-

Vinsorizasiya

6.1.

Məktəb təhsilinin orta müddəti

15

0

-

İnsan inkişafı Hesabatının göstəriclərinə əsaslanır (2016)

6.7.

Məktəb dövrünün uzunluğu

18

0

-

İnsan inkişafı Hesabatının göstəriclərinə əsaslanır (2016)

6.9.

İbtidai təhsildə şagird-müəllim nisbəti

10

50

-

Vinsorizasiya

7.5.

Ticarət tarifləri, %-lə

0

15

-

Ən yuxarı hədd üçün mümkün minimum göstərici, ən əlverişsiz göstəriciü üçün vinsorizasiya

7.6.

Tariflərin mürəkkəbliyi 1-7 (ən yaxşı)

7

1

-

 

7.7.

Klirinq prosesinin səmərəliliyi 1–5 (ən yaxşı)

5

1

-

 

7.8.

Xidmət ticarətinin açıqlığı 0-100 (worst)

0

100

-

 

8.1.

Təzminat xərcləri, həftəlik maaşla

0

52

-

Ən yuxarı hədd üçün mümkün minimum göstərici, ən əlverişsiz göstəriciü üçün vinsorizasiya

8.6.

İşçilərin hüquqları 0-100 (ən yaxşı)

100

0

-

 

8.11.

İşçi qüvvəsində qadınların iştirak səviyyəsi

1

0.2

-

 

8.12.

Əmək haqqı vergi dərəcəsi %

8

80

-

 

9.1.

Özəl sektora kredit qoyuluşlarının ÜDM-də payı, %-lə

95

0

-

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

9.4.

Bazar kapitallaşmasının ÜDM-də payı, %-lə

100

0

-

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

9.5.

Sığorta haqlarının ÜDM-də payı, %-lə

6

0

-

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

9.7.

Kredit portfelində qeyri-işlək kreditlərin çəkisi

0.5

50

-

 

9.8.

Kredit fərqi, % bəndi

2

40

-

 

9.9.

Bank kapitalı əmsalı

17

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

Süt.10

Bazarın ölçüsü

10

0

Loqarifmik (ÜDM+İdxal)

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

11.1.

Biznesə başlama xərclərinin adambaşına ÜMM-də payı, %-lə

0

200

-

Ən yuxarı hədd üçün mümkün minimum göstərici, ən əlverişsiz göstəriciü üçün vinsorizasiya

11.2.

Biznesə başlama üçün tələb olunan günlərin sayı

0.5

100

-

 

11.3.

Müflisləşmənin bərpa olunma səviyyəsi, bir dollara düşən sent

92.9

0

-

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

11.4.

Müflisləşmə üzrə normativ hüquqi baza 0-16 (ən yaxşı)

16

0

-

 

12.3.

Beynəlxalq səviyyəli birgə ixtiralar üzrə müraciətlər/milion nəfər

25

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

12.5.

Elmi nəşrlər üzrə H indeksi

855

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

12.6.

Patent müraciətləri/milion nəfər

230

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

12.7.

Tədqiqat və inkişaf xərclərinin ÜDM-də payı, %-lə

3

0

-

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

12.8.

Tədqiqat institutlarının keyfiyyəti indeksi 

0.43

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

12.10.

Ticarət nişanları  üzrə müraciət ərizələri/ milion nəfər

10.89

0

Loqarifmik

Ən yuxarı hədd üçün Vinsorizasiya, ən əlverişsiz göstərici üçün mümkün minimum dəyər

 

Qeyd: Vinsorizasiya (“Winsorization”) ən əlverişli hədd/ən əlverişsiz  həddlərin müəyyən faiz dərəcəsi həddində paylanmasıdır (autlayerlərin çıxılması)

 

 

 

Cədvəl 3: İndeks 4.0 hesablama metodologiyası və göstəriciləri

 

 

Göstərici

Hesablanma metodu

Ölkə

Hesablanmış dəyər

1.5.

Sosial kapital

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Orta təhsil ili, Korrupsiya Alqılama İndeksi, Əhali arasında ümumi etibar, və ÜDM (loq).

Bosniya və Hersoqavina             Serbiya                                        Tayvan, Çin

53.02 45.62 54.22

1.12.

Elektron iştirak

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Korrupsiya Alqılama İndeksi, İnternet istifadəçiləri və Açıq Bücə Məlumatları qiyməti.

Honq Konq XİƏ             Tayvan, Çin

0.93                  0.94

2.3.

Dəmiryollarının sıxlığı

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Elektrikləşmə dərəcəsi, Yolların keyfiyyəti indeksi, Şəhərləşmə indeksi, Okeana cıxış (binar), regional dəyişənlər (BMF bölgüsü)

Zambia

14.45

2.10.

Elektrik enerjisinin ötürülməsi və paylanmasında itkilərin cəmi elektrik enerjisi istehsalında payı

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Elektrikləşmə dərəcəsi və ÜDM (loq)

Burundi
Burkina Faso
Kabo-Verde
Qvineya
Qambiya
Laos
Liberiya 
Lesoto  
Mavritaniya
Malavi  
Ruanda   
Syerra-leone
Svazilent
Seyşel
Çad
Uqanda

26.04
23.00
7.30
23.29
18.16
8.80
25.69
20.72
20.94
25.23
21.05
26.10
9.52
6.94
25.65
22.73

2.11.

Əhalinin təhlükəli içməli suya məruz qalan hissəsi

Həmkar qrup ortalaması. Bu Dünya Bankının gəlir qrupu ilə regional dəyişənlərin birləşməsidir (BMF bölgüsü).

Honq Konq XİƏ

4.15

 

Fiber internet istifadəçi sayının (göstərici 3.04) geniş zolaqlı internet istifadəçilərinin sayına (göstərici 3.03) nisbəti

Xətti reqressiya.
Reqressiya vasitələri:İnternet istifadəçiləri, Elüktrikləşmə dərəcəsi, və regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Benin
Burkino Faso
Konqo Demokratik Res.
Kabo-Verde
Misir
Qana
Qvineya
Honduras
Haiti
Livan
Liberiya
Mali
Mavritaniya
Nikaraqua
Filippin
Syerro-Leone
Svazilend
Seyşel
Tacikistan
Uqanda

0.04
0.04
0.02
0.20
0.09
0.15
0.03
0.01
0.00
0.18
0.02
0.05
0.06
0.00
0.46
0.03
0.13
0.22
0.32
0.06

5.1.

Sağlam ömür müddəti, illər

Xətti reqressiya.
Reqressiya vasitələri: Orta ömür müddəti, ÜDM (loq), və regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Honq Konq XİƏ

72.8

6.9.

İbtidai təhsildə şagird-müəllim nisbəti

Xətti erqressiya. Reqressiya vasitələri: İbtidai sinifə qeydiyyat sayı, Orta təhsil ümümi qeydiyyat sayı, ÜDM (loq), regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Monteneqro
Venezuela

15.35
22.63

7.7.

Klirinq prosesinin səmərəliliyi

Həmkar qrup ortalaması. Bu Dünya Bankının gəlir qrupu ilə regional dəyişənlərin birləşməsidir (BMF bölgüsü).

Kabo-Verde
Svazilent
Seyşel

2.40
2.40
3.34

7.8.

Xidmət ticarətinin açıqlığı

Xətti reqerssiya. Reqressiya vasitələri: Regional xidməti ticarət müqavilələri, Xidmət iddxalının ÜDM-yə nisbəti, ÜDM (loq), və regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Anqola
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri
Azərbaycan
Benin
Burkino Faso
Bosniya və Hersoqovina
Bruney
İsveçrə
Konqo Demokratik Res.
Kabo-Verde
Kipr
Estoniya
Qvineya
Qambiya
Honq Konq XİƏ
Xorvatiya
Haiti
İslandiya
İsrail
Camaika
Laos
Liberiya
Luksemburq
Latviya
Maldova
Makedoniya
Malta
Monteneqro
Mavritaniya
Norveç
Sinqapur
Syerra-Leone
El Salvador
Serbiya
Slovakiya
Sloveniya
Svazilend
Seyşel, Çad
Tacikistan
Tayvan
Yəmən

33.46
46.92
17.80
30.20
30.56
18.16
25.51
12.90
32.47
25.74
11.77
13.45
30.27
26.60
29.31
16.02
17.53
13.15
46.71
17.56
44.60
27.70
10.50
14.66
14.60
16.77
32.21
14.74
29.32
27.20
10.80
28.57
18.93
18.73
18.10
15.08
28.67
23.59
29.91
15.82
32.00
43.85

8.6.

İşçilərin hüquqları

Xətti reqressiya və həmkarlar qrupu ortalaması. Reqressiya vasitələri: Dünya Azad Media İndeksi, Qadınların saatlıq və aylıq maaşlarının kişilərin maaşlarına nisbəti, regional dəyişənlər ( BMF bölgüsü)

Ermənistan
Azərbaycan
Bruney
Kabo-Verde
Kipr
Qvineya
Qambiya
Qırğızıstan
Luksemburq
Malta
Monqolustan
Malavi
Nikaraqua
Sloveniya
Seyşel
Tacikistan

69.78
55.29
62.04
79.70
86.89
63.81
64.67
68.66
86.98
62.38
75.16
76.15
65.23
85.51
88.37
60.37

9.5.

Sığorta haqlarının ÜDM-də payı

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Yerli bazarda özəl sektora kredit verilməsi, ÜDM (loq), və regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Ermənistan
Konqo Demokratik Res.
Liberiya
Monteneqro
Zimbabve

0.63
0.37
0.37
1.30
0.37

9.7.

Kredit portfelində qeyri-işlək kreditlərin çəkisi

Xətti erqressiya. Reqressiya vasitələri: Yerli bazarda özəl sektora kredit verilməsi, Kredit Qəpi, ÜDM (loq), və ÜDM böyümə sürəti.

Haiti
Monteneqro

10.35
15.40

9.9.

Bank kapitalı əmsalı

Xətti reqressiya. Reqressiya vasitələri: Yerli bazarda özəl sektora kredit verilməsi, ÜDM (loq), və regional dəyişənlər (BMF bölgüsü).

Anqola
Benin
Burkino Faso
Kod Divuar
Konqo Demokratik Res.
Kabo-Verde
Efiopiya
Qambiya
Haiti
İran İslam Res.
Camaika
Laos
Liberiya
Mali
Monteneqro
Monqoliya
Malavi
Nikaraqua
Nepal
Çad
Tayvan
Zimbabve

18.35
20.05
19.63
18.96
19.26
20.60
18.18
21.80
18.36
15.06
17.86
20.71
21.25
19.62
21.65
19.96
20.39
17.44
15.24
20.25
14.98
19.78

12.7.

Tədqiqat və inkişaf xərclərinin ÜDM-də payı

 

Benin
Bruney
Kod Divuar
Kamerun
Qvineya
Honduras
Haiti
Laos
Livan
Liberiya
Mavritaniya
Nigeriya
Ruanda
Syerra Leone
Svazilend
Seyşel
Çad
Venesuella
Yəmən
Zimbabve

0.13
0.40
0.18
0.29
0.10
0.29
0.15
0.25
0.53
0.00
0.06
0.29
0.12
0.41
0.18
0.26
0.04
0.53
0.11
0.25

12.10.

Ticarət nişanları  üzrə müraciət ərizələri/ milion nəfər

Həmkar qrup ortalaması. Bu Dünya Bankının gəlir qrupu ilə regional dəyişənlərin birləşməsidir (BMF bölgüsü).

Brundi
Yunanıstan
Qvatemala
Paraqvay
Sloveniya
Tayvan

64.74
8,080.30
232.27
908.42
8,080.30
8,080.30

 

 

 

 

Rəhbərlərin Rəyi Sorğusu

Qlobal Rəqabətlilik Hesabatında keyfiyyət qiymətləndirməsi tələb edən və ya beynəlxalq səviyyədə müqayisəli statistik məlumatların olmadığı indikatorlar üzrə məlumatlar Dünya İqtisadi Forumunun illik Rəhbərlərin Rəyi Sorğusundan əldə edilir.

Sorğu, ənənəvi statistik metodlardan fərqli olaraq, biznes subyeklərinin sahibkarlıq iştahasını, bilik və bacarıqların zəifliyi və korrupsiya hallarının dərəcələrini ölçməklə biznes mühitinin daha dəqiq qiymətləndirilməsini təmin edir və ümumilikdə iqtisadi inkişafın drayverlərini müəyyən edir. 2018-ci il nəşri üzrə rəy sorğusu yanvar-aprel  ayları aralığında keçirilmiş və 140 ölkə üzrə 16658 şirkət rəhbərlərlərini əhatə etmişdir.  Məlumaların ilkin yoxlanlmasından sonra 133 ölkədən 12274 respondentin rəyi indeksin hesablanmasına daxil edilmişdir. 52 ölkədə respondentlərin 92%-i, 21 ölkədə isə ən azı 50%-i sorğunu online rejimdə cavablandırmışdır. Rəy sorğusu 42 dilə tərcümə edilmişdir.

Rəy sorğusunun strukturu, aparılması qaydası və metodologiyası. Sorğu 15 bölmə üzrə 148 sualdan ibarətdir.  Bölmələr aşağıdakılardır:

  1. Respondentin çalışdığı şirkət barədə məlumat
  2. Biznesinə əngəl törədən ən vacib məsələlər
  3. İnfrastruktur
  4. Texnologiya
  5. Maliyyə mühiti
  6. Xarici ticarət və investisiya
  7. Daxili rəqabət
  8. Biznes əməliyyatları və innovasiyalar
  9. Təhlükəsizlik
  10.  İdarəetmə
  11.  Təhsil və insan kapitalı
  12.  Səhiyyə
  13.  Səyahət və Turizm
  14.  Biznes mühiti
  15.  Risklər

 

Ölkə üzrə rəy sorğusu milli partnyor təşkilatlar tərəfindən aparılır, nəticələr isə Dünya İqtisad Forumu tərəfindən ümumiləşdirilir. Partnyor təşkilatlar kimi tədqiqat və ya akademik institutlar, biznes təşkilatları və digər peşəkar milli təşkilatlar seçilir.

Partnyor təşkilatlar sorğu iştirakçılarını Dünya İqtisadi Forumunun müvafiq rəhbərlik sənədindən istifadə etməklə müəyyən edir. İştirakçıların seçilməsi zamanı əsas tələb onların mənsub olduqları iqtisadiyyatı ən yaxşı şəkildə təmsil etmələri və beynəlxalq səviyyədə müqayisə edilə bilmələridir. İştirakçıların seçilməsi aşağıdakı mərhələlər üzrə aparılır:

  • Hər bir sektordan həmin sektorun ÜDM-dəki payına proporsional qaydada potensial iştirakçıların siyahısının tərtib edilməsi. Sektorlara kənd təsərrüfatı, emal sənayesi, qeyri-emal sənayesi (hasilat və mədən sənayesi, elektrik, qaz və su təchizatı, tikinti) və xidmətlər aiddir.
  • Potensial iştirakçılar 3 hissəyə ayrılır: mikro şirkətlər (işçi sayı 10-dan aşağı), kiçik və orta ölçülü müəssisələr (11-250 işçi) və iri şirkətlər (işçi sayı 251-dən artıq).
  • Seçilmiş şirkətlərin cografi baxımdan ölkə üzrə optimal paylanmasını yoxlamaq.
  • Qərəzli olmamaq üçün, siyahıdan şirkətlərin təsadüfi qaydada seçilməsi

Sorğunun aparılması formatı müxtəlifdir və birbaşa müsahibə, telefon müsahibəsi, yazılı formada (poçt vasitəsilə göndərilməklə) və onlayn şəkildə aparıla bilər. Xərc və vaxt amilləri nəzərə alınmaqla onlayn sorğudan istifadə edilməsi tövsiyə olunur.

Məlumatların emalı

Sorğu nəticələrinin ümumiləşdirilməsindən əvvəl nəticələr diqqətlə nəzərdən keçirilir. Aşağıdakı hallarda sorğu siyahıdan çıxarılır:

  • Kifayət dərəcədə fokuslaşmamış cavablar;
  • Respondentin ən azı sualların 80 faizinə eyni cavab verdiyi hallar;
  • 50 faizdən az hissəsi cavablandırılmış sorğular;
  • Partnyor institutla eyni ölkədə yerləşməyən respondentlərin cavabları;
  • Öz firmalarında lider pozisiyasında olmayan respondentlərin cavabları;
  • Təkrarlanan sorğular (məs, eyni sorğu elektron və kağız daşıyıcısında təqdim olunubsa)

İkinci mərhələdə çoxdəyişənli test üsulu olan Mahalanobis məsafə metodundan istifadə edilərək məlumatlar yoxlanılır. Bu test, müəyyən bir ölkədə fərdi sorğunun ölkənin nümunəsinə aid olduğunu həmin sorğunun xüsusiyyətlərinin ölkə üzrə cavabların orta xüsusiyyətləri ilə müqayisə etməklə müəyyən edir.

Sonra hər bir sual üçün ölkə səviyyəsində təkdəyişənli outlayer testi (“Univariate outlier test”)  tətbiq edilir.

Standartlaşdırılmış qiymət  – ve ya  "z-qiyməti"  metodundan istifadə etməklə hər bir fərdi cavabın ölkə üzrə orta göstəricilərdən neçə standart kənarlaşma yayındığı müəyyən edilir.  Standart kənarlaşması 3-dən artıq olan hər bir fərdi cavab siyahıdan çıxarılır.

Ölkələr üzrə orta rəqəmlərin toplanması və hesablanması qaydası. Ölkə səviyyəsində göstəricilərin hesablanması üçün sadə ədədi orta göstəricilərdən istifadə olunur. Bu səbəbdən sorğuda verilən hər bir fərdi cavaba eyni çəki verilir.

Formal olaraq ölkə üzrə indikatorun ortalama göstəricisi aşağıdakı düsturla hesablanır:  

qi,c=jNi,cqi,c,jNi,c

Burada:

i – göstərici (indikator);

c – ölkə;

q – ölkə üzrə orta göstərici;

qi,c,j – “c” ölkəsinin “j” adlı sorğu iştirakçısının “i” sualına cavabı;

Nj,c – “c” ölkəsində “i” sualına cavab verənləri sayıdır. 

Cavabların ölkə səviyyəsində ortalamaları tapıldıqdan sonra, əhəmiyyətli statistik yayınmaların (autlayer) hesablanması üçün testlər aparılır. Biz, Sorğudan alınan göstəricilər və Qlobal Rəqablilik İndeksindəki təxminən 50 statistik göstərici arasındakı güclü əlaqədən istifadə edirik: bu statistik göstəricilər üzrə yaxşı nəticələrə malik olan ölkələr, əsasən, Sorğu üzrə də yaxşı nəticələr göstərirlər. Digər statistik göstəricilər üzrə orta nəticələrə əsaslanaraq Sorğu üzrə gözlənilən orta qiymətin proqnozlaşdırılması üçün xətti reqressiya üsulundan istifadə edilir. Proqnozlaşdırılan göstəricilərin 90 faizlik əmin intervalından kənarda olan Sorğu göstəriciləri “autlayer” hesab olunurılar. Fərdi Sorğu  göstəriciləri sistematik olaraq, müşahidə olunan göstəricilərlə əminlik intervalının limitlində proqnozlaşdırılan orta Sorğu göstəricisi arasındakı fərqə mütənasib əmsal vasitəsi ilə korreksiya olunurlar.

Əlavə olaraq, Sorğu nəticələrinin zamanla nə dərəcədə etibarlı və dayanıqlı olduğunu qiymətləndirmək üçün təhlillər aparılır. Təhlilin tərkib hissəsi olaraq Sorğunun iki nəşri arasında nəticələrdə nəzərə çarpan müsbət və mənfi dəyişikliklərin tapılması üçün kvartillər-arası hədd (RH- (İQR-inter-quartile range) testi edilir. Daha dəqiq, hər bir ölkə üçün Sorğunun əsas 66 sualı üzrə ilbəil dəyişiklik əmsalı olan “d” hesablanır. Bundan sonra kvartillər-arası hədd hesablanır (yəni, 25-ci və 75-ci persentillər arası fərq). 25-ci persentil çıx KH-nın 1.5 misli və 75-ci persentil üstəgəl KH-nın 1.5 misli hüdüdlarından kənarda yerləşən “d” əmsalı potensial autlayer hesab olunur. Bu təhlil beş illik trendlərin dinamikası və Sorğu nəticələri ilə oxşar tərkibli digər göstəricilərin dəyişikliklərinin müqayisəsi kimi digər əlavə empirik testlərlə tamamlanır. Sorğu nəticələrinin reallığa uyğunluğunun yoxlanılması üçün yerli ekspertlərlə müsahibələr aparılır və ölkədə baş verən son dəyişikliklər nəzərə alınır. Bəhreyn, Oman, Tacikistan və Türkiyənin 2017-ci il üçün hesablanmış göstəriciləri bu testin, əlavə keyfiyyət araşdırmalarının nəticələrini və bu ölkələrdəki inkişafın mahiyyətini nəzərə alaraq istifadə edilməmişdir. Onlar  üçün Sorğunun əvvəlki nəşrinin göstəricilərindən istifadə edilmişdir (1-ci qutuda istisnalar qeyd edilib).

Dəyişən ortalamanın və ölkə qiymətlərin hesablanması.

Bu mərhələdə dəyişən ortalamanın hesablanması aparılır. Dəyişən ortalama üsulu ən son ilin Sorğu nəticələri ilə əvvəlki ilin diskontlaşdırılmış orta nəticələrinin ağırlıqlı ortalamasının hesablanmasını nəzərdə tutur. Bu cür hesablamanın tətbiq edilməsinin bir neçə səbəbi var. Birincisi bu nəticələrin Sorğunun tərtib edildiyi hər hansı vaxt kəsiyindən asılılığını azaldır. İkincisi, bu daha çox nümunələr təqdim etməklə əldə olunan məlumatın həcmini artırır. Həmçinin, Sorğunun ilin birinci rübündə tərtib edilməsi səbəbindən 2017-ci və 2018-ci illərin birinci rübünün məlumatlarını ortalamasının hesablanması Sorğu məlumatlarını digər mənbələrdən olan və əsasən illik ortalama üsulu ilə hesabalanın məlumatlar ilə daha yaxşı uyğunlaşdırır.

Dəyişən ortalamanın hesablanması üçün bir birini üstələyən iki elementdən ibarət çəki sxemindən istifadə olunur. Bir tərəfdən Sorğudakı hər bir cavaba eyni çəki verilməyi arzu olunur və buna görə də daha çox məlumata malik ilə daha çox çəki verilir. Digər tərəfdən isə son dövrün rəqəmlərinə daha çox əhəmiyyət verilməlidir, çünki onlar daha yeni məlumatı təqdim edir. Bu səbəbdən, əvvəlki dövrün məlumatları diskontlaşdırılır. 2-ci cədvəldə hər bir ölkə üçün qiymətlərin hesablanmasında istifadə edilən çəki göstərilib.

Ölkə üzrə qiymətin hesablanması

2018-ci il üzrə Qlobal Rəqabətlilik Hesabatına daxil olan ölkələrin böyük əksəriyyəti üçün hesablama metodikasını əks etdirir.

 

Rəy sorğusunun hər bir i , sualı üzrə  c ölkəsinin yekun qiyməti, qi,c2017-18   aşağıdakı kimi verilir:

qi,c2017-18=Wc2017 ×qi,c2017 +WC2018× qi,c2018         (1)

Harada ki,

qi,ct    t-ci ildə c ölkəsinin i  sualı üzrə  qiymətidir, t=2017,2018,

 

WCt    t-ci ildə c ölkəsinin qiymətinə tətbiq edilən xüsusi çəki

 

Hər il üçün tətbiq edilən xüsusi çəkilər aşağıdakı kimi təyin edilir:

 

Wc2017=1-α+Nc2017Nc2017+Nc20182       2a                 və   Wc2018=α+Nc2018Nc2017+Nc20182          (2b)        

 Burada Nct  c ölkəsinin t ilindəki  sorğu sayıdır (yəni, respondentlərin sayı), t=2017,2018. α  diskontlaşdırma faktorudur. Onun qiyməti 0.6-dır.

(2a) və (2b) bərabərliklərinin (1)-ə daxil edilməsi və nəticənin yenidən qurulması:

 

 

qi,c2017-18=12×1-α×qi,c2017+α×qi,c2018+12×Nc2017Nc2017+Nc2018×qi,c2017+Nc2018Nc2017+Nc2018×qi,c2018  (3)

                   Diskontlaşş əvvəkli xüsusi çəkilər          seçmə-orta çəkilərin həcmi

 

Bərabərlik 3-də xüsusi çəkinin 1-ci komponenti  - diskontlaşmış əvvəlki orta çəkidir.İkinci komponent isə seçmə həcminin orta göstəricisidir. Bu komponentlərin hər ikisinə yarı çəkilər verilir.Bu yanaşmanın müsbət cəhətlərindən biri də odur ki, müəyyən il üzrə çox yüksək seçmə (sample) həcminin digər il üzrə seçmə həcmini kölgədə qoymasına imkan vermir

Haşiyə 1: Göstəricilərin hesablanmasına nümunə

Bu nümunədə, Qlobal Rəqabətlilik İndeksinə (göstərici 8.02) daxil olan işə qəbul etmə və işdən azadetmə göstəricisini Danimarka üçün hesablayırıq. Göstərici aşağıdakı Sorğu sualından əldə edilir:

“Ölkənizdə  qaydalar işçilərin işə götürülməsi və işdən azad edilməsini çevik şəkildə həyata keçirməyə imkan verirmi? [1= heç imkan vermir; 7= tam imkan verir].” Bu sual yeni sual olmadığı üçün adi yanaşma tətbiq olunur (bərabərlik 1-dən istifadə edərək). Danimarkanın göstəricisi 2017-ci ildə 4.93, 2018-ci ildə isə 5.15-dir. Yuxarıda təsvir edilən çəki sxemi iki dəyərin necə birləşdirildiyini təsvir edir. Danimarkada nümunənin həcmi 2017-cı ildə 63, 2018-ci ildə isə 85 olmuşdur.

α =0.6 olduqda  və tənlik(2a) və (2b)-yə əsasən 2017-cı ildə 48.7 faiz , 2018-ci ildə isə 51.3 faiz çəkilər alınır.(Cədvəl 2 bax)

Ona görədə bu sual üçün ölkənin yekun qiyməti belədir:

0,487 x 4,93 + 0.513 x 5.15=5.04

       2017                           2018

 

Alınan yekun rəqəm İndeksin hesablanmasında istifadə edilir. Baxmayaraq ki, bu nümunədə ədədlər yuvarlaqlaşdırılmışdır, hesablamalarda tam dəqiqliklə istifadə olunur.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pillə 8: Əmək Bazarının Səmərəliliyi

8.01. İşdən azad edilmə üzrə təzminat xərcləri

Bu göstərici  işçinin işdən azad edilməsi ilə əlaqədar əvvəlcədən xəbərdarlıq və kompensasiya xərcini (həftəlik əmək haqqı olaraq) ölçür, 2017

Birillik, beşillik və onillik staja malik işçiyə ödənilən  əvvəlcədən xəbərdarlıq və müqaviləyə xitam verilməsinə görə kompensasiya xərclərin ortalama məbləğidir.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu

8.02. İşəgötürmə və işdən azad etmə praktikası

“Sizin ölkənizdə qanunvericilik işçilərin işə qəbul edilməsi və işdən azad olunmasının çevikliyini nə dərəcə təmin edir? “ sualına cavab [1-ümumiyyətlə təmin etmir; 7- yüksək səviyyədə təmin edir], 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının B əlavəsinə baxın.

8.03. “İşçi-işəgötürən” münasibətlərində əməkdaşlıq

“Sizin ölkənizdə işçilər və işəgötürənlər arasında mövcud olan münasibətləri necə qiymətləndirə bilərsiniz?” sualına cavab [1-əsas etibarilə gərginliyə meyllidirlər; 7-əsas etibarilə əməkdaşlığa meyllidirlər], 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

8.04. Əmək haqlarının müəyyənləşdirməsində çeviklik

“Sizin ölkənizdə əmək haqları ümumiyyətlə necə müəyyənləşdirilir?” sualına cavab[1- mərkəzləşdirilmiş şəkildə aparılan danışıqlar əsasında; 7- hər bir şirkət özü müəyyənləşdirir], 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının B əlavəsinə baxın.

8.05. Aktiv əmək bazarı siyasəti

“Sizin ölkənizdə həyata keçirilən əmək bazarısiyasəti işsiz vətəndaşlara yeni bacarıqlara sahib olub yeni iş yerlərinin tapılmasında (habelə əldə olunan bacarıqların iş yerlərinin tələblərinə uyğunlaşdırılmasına, ixtisasların artırılmasına) nə dərəcədə kömək edir?” sualına cavab [1- ümumiyyətlə kömək etmir; 7- əsas etibarilə kömək edir], 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

8.06. İşçilərin hüquqları

Bu indikator əmək sahəsində beynəlxalq standartların müdafiə səviyyəsini əks etdirən və Beynəlxalq Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyasının hesabladığı Qlobal Haqlar İndeksinin adaptasiya olunmuş versiyasını əsas götürür. Qiymətləndirmə zamanı 1-7 şkalasından istifadə olunur, burada 1 - müdafiə ümumiyyətlə yoxdur, 7 - yüksək səviyyədə müdafiə mənasını kəsb edir, 2017

Əmək sahəsinin müdafiəsini ölçmək üçün vətəndaş haqları, kollektiv sazişin bağlanılması hüququ, tətilə çıxmaq hüququ, sərbəst birləşmə hüququ, habelə müvafiq hüquqi prosedurlara çıxışın təmin olunması hüququ anlayışlarından istifadə olunur. Bu indikatorun hesablanmasında işçinin işdən azad edilmə qaydaları nəzərə alınmır. Qlobal Haqlar İndeksinin hesablanma metodologiyası haqqında daha ətraflı məlumat bu linkdən əldə edilə bilər http://survey.ituc-csi.org/ITUC-Global-Rights-Index.html.

Mənbə: Beynəlxalq Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası (BHİK), Dünya İqtisadi Forumu.

8.07. Əcnəbi işçilərin işə qəbulunun asanlığı

“Sizin ölkənizdə  qanunvericilik əcnəbi işçi qüvvəsini işə qəbulunu nə dərəcədə məhdudlaşdırır?” sualına cavab [1- çox məhdudlaşdırır; 7- ümumiyyətlə məhdudlaşdırmır], 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

8.08.Daxili əmək bazarının ölkədaxili mobilliyi

“Sizin ölkənizdə insanlar sahib olduqları peşələrinə uyğun iş yerinin tapılması məqsədilə  ölkənin digər regionlarına köçməsi nə dərəcədədir? ” sualına cavab [1- ümumiyyətlə köçmürlər; 7- çox miqyasda köçürlər], 2017- 2018-ci illər və ya əlçatan rəqəmlərin mövcud olduğu ən son dövr üzrə çəkili orta kəmiyyət.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

 

 

8.09. Peşəkar idarəetməyə əsaslanma

“Sizin ölkənizdə şirkətlərdə rəhbər vəzifələri kimlər tutur?” sualına cavab [1-  adətən kompetensiyalarından asılı olmayaraq qohumlar və dostlar; 7- əsas etibarilə ixtisası və sahib olduğu kvalifikasiyalar əsasında  seçilmiş peşəkar menecerlər ] 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

8.10. Ödəmə və məhsuldarlıq

“Sizin ölkədə əməyin ödənilməsi sistemi nə dərəcədə əməyin məhsuldarlığı ilə əlaqəlidir?” sualına cavab [1-ümumiyyətlə əlaqəli deyil; 7- yüksək səviyyədə əlaqə var] 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu; Ətraflı məlumatı almaq üçün Qlobal Rəqabətlilik Hesabatının Əlavə B-yə baxın.

8.11. İşçi qüvvəsində qadınların iştirak səviyəsi

Bu göstərici 15-64 yaşında olan muzdlu işçi və qulluqçu qadınların sayının  15-64 yaşında muzdlu işçi və qulluqçu  kişilərin sayına bölünməsi vasitəsilə hesablanan nisbət və ya faizi əks etdirir, 2017

Muzdlu işçi və qulluqçu dedikdə, əmək haqqı ödənildiyi iş yerlərində çalışan insanlar nəzərdə tutulur.  Adətən bu iş yerlərinə qəbul tərəflərin iradəsinə əsaslanan yazılı və ya şifahi saziş və ya qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş müqavilənin bağlanılması əsasında həyata keçirilir. Bu müqavilələrə əsasən muzdlu işçilərin və qulluqçuların  əməyi çalışdığı müəssisənin gəlirlərindən asılı olmayaraq ödənilir.

Mənbə: Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT), Dünya İqtisadi Forumu.

8.12. Əmək haqqı vergi dərəcəsi

Əmək haqqından tutulan gəlir vergisi və sosial ödənişlər kommersiya gəlirinin faizi kimi hesablanan və müəssisələr tərəfindən müvafiq səviyyədə (federal, federasiya subyekti və ya yerli) tutulan icbari əmək haqqı ödənişləridir/vergiləridir, 2016

Bu göstəriciyə dövlət tərəfindən icbari qaydada müəyyənləşdirilən və işəgötürənin özəl pensiya fonduna və ya işçilərin sığorta fonduna ödədiyi məbləğ daxildir. Bu göstərici haqqında daha ətrafı məlumat bu linkdən əldə edilə bilər http://www.doingbusiness.org/Methodology-Paying-Taxes.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu

 

 

Pillə 9: Maliyyə sistemi

Bu pillə maliyyə sisteminin dərinliyi, kredit, səhm, istraz, sığorta və digər maliyyə alətlərinin əlçatanlığı, maliyyə sistemində izafi risklərin və opportunist davranışların azaldılması məsələlərini əhatə edir.

İnkişaf etmiş maliyyə sistemi məsuldarlığı inkişafını 3 istiqamətdə təşviq edir: i)  yığımları məsuldar inversiyalara yönəldir, ii) kapitalın mümkün yüksək gəlirli investisiya layihələrinə istiqamətləndirilməsini təmin edir (borcalanların monitorinqi, məlumat assimetriyasını azaldılması vasitəsilə), ii) səmərəli ödəniş sistemini təmin edir. Bununla yanaşı, investisiya və məsuldarlıq üzərində uzunmüddətli neqativl təsir yaradan maliyyə böhranlarının qarşısının alınması üçün maliyyə institutlarının tənzimlənməsi zəruridir.

9.01. Özəl sektora daxili kredit qoyuluşlarının ÜDM-də payı

Özəl sektoru təmin edən maliyyə resurslarının ümumi dəyəri (ÜDM-də faizlə dəyəri)/ 2014-2016 dəyişən ortalama

Bu göstərici kreditlərin cəmi, qeyri-səhm qiymətli kağızların satın alınması, ticari kreditlər və maliyyə qurumlarının geri ödəmə şərtilə firma və ev təsərrüfatlarına verdiyi digər debitor borcları kimi hesablanır.

Mənbə: Dünya Bankı qrupu

9.02. KOS-ların maliyyələşdirilməsi

Ölkənizdə kiçik və orta ölçülü müəssisələr (KOM) maliyyə sektoru vasitəsilə öz biznes fəaliyyətləri üçün lazım olan maliyyəyə hansı ölçüdə sahib ola bilirlər? [1 = heç də; 7 = böyük ölçüdə] | 2017- 2018 ortalama və ya mövcud ən son dövr

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın Əlavə B hissəsinə baxın.

9.03. Vençur kapitalının əlçatanlığı

Anket sorğusuna cavab: "Ölkənizdə innovativ və həmçinin riskli layihələri olan start-up sahibkarları üçün maliyyələşməni təmin edəcək sərmayeçi tapmaq nə qədər asandır?" [1 = olduqca çətin; 7 = çox asandır] | 2017-2018 orta ağırlıqlı və ya mövcud ən son dövr

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın Əlavə B hissəsinə baxın.

9.04. Bazar kapitallaşmasının ÜDM-də payı

Siyahiya alınan bütün yerli şirkətlərin ümumi dəyəri (ÜDM-də faizlə dəyəri)/ 2014-2016 dəyişən ortalama

Birjada listinqdə olan bütün yerli şirkətlərin səhm qiymətlərini öz mövcud səhmlərinin sayına vurmaqla hesablanır. İnvestisiya fondları, vahid vəqflər və şirkətlər (hansı ki, yeganə biznes məqsədləri listinqdə olan digər şirkətlərin səhmlərini əldə saxlamaqdır) buraya daxil edilmir. Məlumatlar il sonu dəyərləridir.

Mənbə: Dünya Birjaları Federasiyası.

9.05. Sığorta haqlarının ÜDM-də payı

Həyat və qeyri-həyat sığortası haqlarının həcmi (ÜDM-də faizlə dəyəri)/ 2013-2015 dəyişən ortalama

Həyat və qeyri-həyat sığortası ödənişlərinin həcmləri cəmini ÜDM-ə bölməklə hesablanır. Ödənişin həcmi sığorta şirkətinin əvvəlki təqvim ili ərzində qazandığı (mülk/ölüm halı) və ya aldığı (həyat/sağlamlıq durumu) bilavasitə ödənişlərdir.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.

9.06. Bankların sağlamlığı

Anket sorğusuna cavab: "Ölkənizdə bankların sağlamlığını necə qiymətləndirirsiniz?" [1 = olduqca aşağı, bankların kapitallaşma ehtiyacı var; 7 = olduqca yüksək] 2017-2018 ortalama və ya mövcud ən son dövr.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın Əlavə B hissəsinə baxın.

9.07. Kredit portfelində qeyri-işlək kreditlərin payı

Ölkədəki bankların qeyri-işlək kreditlərin məbləğinin onları cəmi kredit portfeli məbləğinə bölünməsi. | 2016

Qeyri-işlək kreditlərə faiz və əsas məbləğ üzrə ödənişlərin  90 gün və ya daha uzun müddətə gecikən kreditlər aiddir. Qeyri-işlək kredit təkcə bu kredit üzrə gecikdirilmiş ödəniş məbləğini deyil cəmi kredit məbləğini ifadə edir.

Mənbə: Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF).

9.08. Kredit fərqi

Kreditin ÜDM-ə nisbəti və  bu əmsalın uzunmüddətli tendensiya arasındakı fərqi ölçür. | 2016

Ən sonuncu "Özəl sektora daxili kredit (ÜDM-də faizlə dəyəri)" və onun tendensiyası arasındakı fərqi hesablayır. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankından gələn metodologiyadan sonra, tendensiya qiyməti Hodrick-Prescott filtrinin "Özəl sektora daxili kredit (ÜDM-də faizlə dəyəri)" indikatorunun 15 illik müddətinə tətbiq edilməsi ilə hesablanır. Metodologiya haqqında daha ətraflı məlumatı https://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt1403g.htm ünvanından əldə edə bilərsiniz.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu; Dünya Bankı qrupunun məlumatlarına əsaslanan hesablamalar.

9.09. Bankların kapital adekvatlığı əmsalı

Bankların kapital adekvatlığ əmsalı. | 2013-2015 dəyişən ortalama

Bu göstərici bankların kapital adekvatlığını ölçür. Bu, bankların tənzimləyici kapitalının (səhmdar kapitalının, açıqlanmış və açıqlanmamış ehtiyatlar, yenidən qiymətləndirmə ehtiyatları, ümumi ehtiyatlar və digər alətlər) onların risk-dərəcəsi üzrə ölçülmüş aktivlərinə nisbətini ifadə edir.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.

 

 

Pİllə 10- Bazarın həcmi

10.01 Ümumi Daxili Məhsul

Alıcılıq qabiliyyəti pariteti ilə dəyərləndirilən Ümumi Daxili Məhsul, milyardlarla beynəlxalq dollarla (2011-ci ilin sabit qiymətində).│ 2017

Mənbə: Beynəlxalq Valyuta Fondu

10.02 Məhsul və xidmətlərin idxalı

İdxal olunan məhsul və xidmətlərin ÜDM-də payı, faizlə. │2017

Bu indikator xaricdən əldə edilən məhsul və xidmətlərin dəyərinin Ümumi Daxili Məhsulda faizlə çəkisini əks etdirir. İdxal məhsulun, fraxtın, sığortanın, nəqliyyatın, səyahətin, royaltinin, lisenziya haqları və kommunikasiyanın və tikinti, maliyyə, informasiya, biznes, şəxsi və dövlət xidmətləri kimi digər xidmətlərin dəyərini özündə əks etdirir. Buraya işçilərin kompensasiyası, investisiya gəlirləri (əvvəllər faktor xidmətləri adlanırdı) və transfer ödənişləri aid edilmir.

Mənbələr: Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT); Beynəlxalq Valyuta Fondu(BVF).

 

 

 

 

 

Pillə 11: Biznesin dinamikliyi

11.01 Biznesə başlama xərci

Xərclərin iqtisadiyyatda adambaşına düşən gəlirlərdə faizlə payı kimi ifadə edilmişdir. | 2017-ci il             

Xərclər, qanunla tələb olunan və ya praktikada tez-tez istifadə edilən xidmətlərə görə ödənilən bütün rəsmi ödənişləri və hüquqi və ya peşəkar xidmət haqqlarını əhatə edir. Əgər qanunla tələb olunursa, şirkət hesablarının satın alınması və leqallaşdırılması haqqı da buraya daxil edilir. Əlavə dəyər vergisi qeydiyyatı ayrıca bir prosedur hesab edilsə də, əlavə dəyər vergisi şirkət yaradılması xərcinin bir hissəsi deyil. Metodologiya haqqında daha ətraflı məlumatı aşağıdakı linkə daxil olmaqla əldə edə bilərsiniz.

http://www.doingbusiness.org/Methodology/Starting-a-Business.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.  

11.02 Bisnesə başlama üçün tələb olunan günlərin sayı

Biznesin qanuni fəaliyyətə başlaması üçün prosedurları tamamlamağa lazım olan təqvim günlərinin sayı. | 2017

İndikator şirkət yaradılması sahəsində fəaliyyət göstərən hüquqşünasların və ya notariusların qeyd etdiklərinə əsasən praktikada minimal dövlət orqanları müdaxiləsi və heç bir qeyri-rəsmi ödəniş olmadan proseduru başa çatdırmaq üçün tələb olunan müddətlərin median göstəricisini əks etdirir. Əgər prosedur əlavə xərc çəkməklə sürətləndirilə bilərsə, xərcdən asılı olmayaraq ən sürətli prosedur götürülür. Metodologiya haqqında daha ətraflı məlumatı aşağıdakı linkə daxil olmaqla əldə edə bilərsiniz. http://www.doingbusiness.org/Methodology/Starting-a-Business.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.  

11.03 Muflisləşmənin bərpa olunma səviyyəsi

Məhkəmə yolu ilə yenidən təşkil etmə, ləğvetmə və ya borc icraatı (girov və ya restitusiya) prosedurları vasitəsilə təminatlı səhmdarların kompensasiya olunma səviyyəsi, 1 dollara düşən sent kimi hesablanır. | 2017-ci il.

Hesablama, biznesin icraatdan davam edən fəaliyyət kimi yaranması yaxud aktivlərin hissə-hissə satılmasından asılı olmayaraq, nəticəni nəzərə alır. Daha sonra icraat xərcləri çıxılır (borclunun əmlakının dəyərinin hər bir faiz bəndi üçün 1%). Nəhayət, vəsaitin müflisləşmə icraatı səbəbindən saxlanıldığı müddət ərzində itirdiy dəyər nəzərə alınır, buraya otel mebellərinin köhnəlməsindən qaynaqlanan dəyər itkiləri də daxil edilir. Metodologiya haqqında daha ətraflı məlumatı aşağıdakı linkə daxil olmaqla əldə edə bilərsiniz.

http://www.doingbusiness.org/Methodology/ResolvingInsolvency.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.

11.04 Muflisləşmə üzrə normativ hüquqi baza

Ləğvetmə və yenidən təşkil prosesində tətbiq olunan hüquqi çərçivənin adekvatlığı və bütövlüyünü ölçən indeks göstəricisi. İndeks 0 və 16 aralığında dəyişir, indeksin yüksək qiymətləri həyat qabiliyyəti olan firmaların bərpası, həyat qabiliyyəti olmayanların isə ləğvi üçün daha yaxşı dizayn olunmuş müflisləşmə qanunvericiliyini göstərir. | 2017-ci il.

İndeks icraata başlama indeksi, borclunun aktivlərinin idarə olunması indeksi, yenidən təşkilin icraatı indeksi və kreditor iştirakı indeksləri üzrə göstəricilərin cəmi kimi hesablanır.

Mənbə: Dünya Bankı Qrupu.

11.05 Sahibkarlıq riski.

Sorğuda "Sizin ölkənizdə insanlar sahibkarlıq riskinə nə dərəcədə meyillidir?" [1 = heç meyilli deyillər; 7 = çox meyillidirlər] sualına cavab. | 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərin Rəyi Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün Əlavə B-yə baxın.

11.06 İdarəetmənin ötürülməsi istəyi

Sorğuda "Sizin ölkənizdə yüksək vəzifəli idarəedicilər səlahiyyəti öz tabeliklərində olan şəxslərə nə dərəcədə ötürürlər?" [1 = heç ötürmürlər; 7 = böyük ölçüdə ötürürlər] sualına cavab. | 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərin Rəyi Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün Əlavə B-yə baxın.

11.07 İnnovativ şirkətlərin inkişafı.

Sorğuda "Sizin ölkənizdə, innovativ fikirləri olan yeni şirkətlər sürətlə inkişaf edirlərmi?" [1 = heç inkişaf etmirlər; 7 = çox sürətlə inkişaf edirlər] sualına cavab. | 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərin Rəyi Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün Əlavə B-ə baxın.

 

11.08 Şirkətlərin riskli ideyalara meyilliliyi

Sorğuda “Sizin ölkənizdə şirkətləri riskli və ya radikal biznes ideyalarına nə dərəcədə meyillidirlər?" [1 = heç meyilli deyillər; 7 = çox meyillidirlər] sualına cavab. | 2017-2018-ci illər üzrə çəkili orta və ya mövcud ən son dövr üzrə göstərici.

Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərin Rəyi Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün Əlavə B-ə baxın.

 

 

 

Pillə 12: İnnovasiya qabiliyyəti:

Bu pillə tədqiqat və inkişafın keyfiyyət və kəmiyyəti; ölkədə əməkdaşlığın, yaradıcılığın, müxtəlifliklərin və məsələyə münasibətlərin müxtəlif fikir və ideyaları yeni mallara çevirmək qabiliyyəti və xidmətlərinin dərəcəsini əhatə edir.

Daha çox məlumat əldə edən və yenilikçi ideyaları ilə yeni biznes modelləri təklif edən ölkələr daha yaxşı əməkdaşlıq və fənlərarası inteqrasiya yaratmaq üçün daha yüksək qabiliyyətə malikdir.

12.01. İşçi heyətinin müxtəlifliyi
 "Sizin ölkənizdə işçi qüvvəsinin müxtəlifliyi nə dərəcədədir?” (məsələn, etnik, dini, cinsi və s.) [1= yoxdur; 7 = böyük ölçüdə] /2017-2018-ci illər mövcud mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın B əlavəsinə baxın.
12.02 Klaster inkişafının vəziyyəti (“State of cluster development”)
"Sizin ölkənizdə yaxşı inkişaf etmiş və dərin klasterlər (firmaların coğrafi konsentrasiyaları, təchizatçılar, istehsalçıları xüsusi məhsul, xidmətlər və müəyyən bir sahədə ixtisaslaşmış təşkilatlar) nə dərəcədə geniş yayılmışdır?” [1 = mövcud olmayan; 7=bir çox sahədə geniş yayılmışdır] 2017-2018-ci illər mövcud mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın B əlavəsinə baxın.
12.03. Beynəlxalq səviyyəli birgə ixtiralar üzrə müraciətlər/milyon nəfər
Hesablamada bütün birgə patent müraciətərinin cəmi götürlür (belə patentlər ən azı bir xarici ixtiraçı ilə birgə aparılmalı və dünyada ən əsas 5  patent şirkətlərindən ən azı 2-də sənədləşdirilməlidir): Avropa Patent Bürosu (APB), Yaponiya Patent Bürosu (YPB), Koreya İntellektual Əmlak Ofisi (KİƏO), Çin Xalq Respublikasının İnkişaf üzrə Dövlət İntellektual İdarəsi (ÇXRİDİİ) və ABŞ Patent və Ticarət nişanı İdarəsi (ABŞPTİ)/. Məlumatlar PATSAT məlumat bazasından götürülmüşdür. Belə ki, rəqəmsal hesablar və milyon nəfərin müraciətlərini ifadə edən erkən məlumat və ixtiralar bazası tərəfindən əldə edilmişdir. Log transformasiyası 0-dan 100-ə qədər şkala üzrə normallaşdıqdan əvvəl təchiz olunur.

12.04  Tərəfdaşların əməkdaşığı (“Multistakeholder collaboration”)

“Sizin ölkənizdə şirkətlərdə insanlar hansi səviyyədə əməkdaşlıq edirlər və ideyalarını bölüşürlər?” (1= heç bir səviyyədə, 7= yüksək səviyyədə); “Sizin ölkənizdə şirkətlər hansı səviyyədə fikir mübadiləsi aparır və innovativ ideyaları bölüşürlər?” (1= heç bir səviyyədə, 7= yüksək səviyyədə); “Sizin ölkənizdə iş adamları və universitetlər tədqiqat və inkişaf sahəsində hansı səviyyədə əməkdaşlıq edirlər?” (1= heç bir səviyyədə, 7= mütəmadi əməkdaşlıq edirlər); 2017-2018-ci illər ərzində orta göstərici və ya ən yaxın dövr üçün əlçatan mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Əlavə məlumatüçün hesabatın B əlavəsinə baxın.

12.05  Elmi nəşrlər

İnkes üzrə bal ölkə səviyyəsində nəşrlərin sayı və onların sitatlarını ifadə edir. H-indeksi digər nəşrlərdə “h” dəfə sitat olunan çap edilmiş nəşrləri ölçür. H-indeksi həm nəşrlərin sayını, həm də nəşrlərə görə sitat sayını əks etdirir. Yalnız məqalələr, icmallar və konfrans sənədləri nəzərdən keçirilir. Nəşrlər Scopus tərəfindən izlənilənlər vasitəsi ilə müəyyənləşdirilir, öz əksini tapmış ədəbiyyatın abstrakt və sitat məlumat bazasıdır: elmi jurnallar, kitablar və konfransın materialları. Log tranformasiyası  0-dan 100-ə qədər bir miqyasda normallaşdırılmadan əvvəl əsas qiymətləndirməyə tətbiq edilir.

12.06. Patent üçün müraciətlər/milyon nəfər.

Hesablamada bütün patent müraciətərinin cəmi götürlür (belə patentlər dünyada ən əsas 5  patent şirkətlərindən ən azı 2-də sənədləşdirilməlidir): Avropa Patent Müəssisəsi, Yaponiya Patent Müəssisəsi, Koreya İntelektual Mülkiyyət müəssisəsi, Çin Xalq Respublikasının Dövlət İntellektual Mülkiyyət Müəssisəsi, Birləşmiş Ştatların Patent və Ticarət nişani Müəssisəsi. Məlumatlar PATSTAT proqramı əsasında ölkələrin hər milyon sayna əsasən müəyyənləşdirilir. Köçürülərmələr təxmini hesabdan 0-dan 100 şkalasına kimi normal hala salınır. Mənbələr: İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı. 

12.07. Tədiqat və inkişaf xərclərinin ÜDM-də payı, faizlə
Elmi araşdırmalar və onların inkişaf etdirilməsi üçün nəzərdə tutulan xərclər mədəniyyət, cəmiyyət və digər sahələrdə biliklərin genişləndirilməsinə və həmin biliklərin tətbiqi ilə bağlı yaradıcı işlərə sərf olunan cari və kapital xərclərdir. Tədqiqat və inkişaf əsas tədqiqat, tətbiqi tədqiqat və təcrübi inkişafı əhatə edir. 
12.08. Tədqiqat institutlarının keyfiyyəti indeksi
Elmi-tədqiqat müəssisələri göstəriciləri indeksləşdirir ki, bu da özəl və ictimai elmi-tədqiqat müəssisələrinin əhəmiyyətini və vəziyyətini ölçür. İndeks “Scimago İnstution Rankings”-ə daxil olmuş ölkənin bütün elmi-tədqiqat müəssisələrinin “inverse ranks” cəmi kimi hesablanır. 

12.09  Alıcıların qərar vermə qabiliyyəti

"Sizin ölkənizdə alıcılar nə əsasında satınalma qərarları qəbul edir?” alıcının sorğuya cavabı [1=yalnız ən aşağı qiymətə əsaslanaraq, 7=inkişaf etmiş əsasda performans atributu] /2017-2018-ci illərdə orta göstərici. Mənbə: Dünya İqtisadi Forumu, Rəhbərlərlə Rəy Sorğusu. Daha ətraflı məlumat üçün bu hesabatın B əlavəsinə baxın.

12.10 Ticarət nişanları üzrə müraciətlər/milyon nəfər.

Bir milyon əhaliyə düşən ticarət nişanlarının sayı üzrə göstərici. /2014-2016-cı illər üzrə dəyişilən ticarət nişanlarının Madrid sistemi ilə sayı hər milyon nəfərə əsasən müəyyən edilir. Müraciətin adı müraciət edən şəxsin namizədliyi ilə müəyyən edilir. Bir neçə ərizəçi olduqda, yalnız birincisi məqbul hesab edilir. Bu göstərici "ekvivalent say" konsepsiyasına əsaslanır. Yəni, ərizə bir Regional lP ofis üzvlərinin sayına görə bir neçə dəfə hesablanır. Log tranformasiyası 0-dan 100-ə qədər miqyaslı normallaşdırılmadan əvvəl dəqiqləşdirilməmiş hesaba transformasiya tətbiq olunur. Mənbə: Dünya İntellektual Mülkiyyət Təşkilatı (DİMT).