Business Ready Hesabatı
Business Ready (B-READY) Dünya Bankı Qrupu tərəfindən hazırlanmış beynəlxalq müqayisəli layihədir. B-READY hər il nəşr olunan və dünyanın əksər iqtisadiyyatlarını əhatə edən özəl sektorun inkişafı üçün biznes mühitinin kəmiyyət qiymətləndirməsini təqdim edir. B-READY məlumatları və xülasə hesabatı siyasət islahatlarını müdafiə etmək, xüsusi siyasət məsləhətləri vermək və inkişaf siyasəti araşdırması üçün məlumatlarla təmin etmək məqsədi daşıyır. Özəl sektorun inkişafına diqqət yetirməklə, B-READY Dünya Bankı Qrupunun yoxsulluğun aradan qaldırılması və ortaq rifahın yüksəldilməsi kimi əkiz məqsədlərinə nail olmağa töhfə verir.
B-READY tənzimləyici bazaya, firmalara və bazarlara yönəldilmiş müvafiq dövlət xidmətlərinin təmin edilməsinə, habelə tənzimləyici baza ilə dövlət xidmətlərinin praktikada birləşdirildiyi səmərəliliyə diqqət yetirməklə iqtisadiyyatın biznes mühitini qiymətləndirir. B-READY biznes mühitini qiymətləndirərkən balanslaşdırılmış yanaşma axtarır: biznesin idarə edilməsinin asanlığı ilə daha geniş özəl sektor üstünlükləri arasında, tənzimləyici baza ilə dövlət xidmətləri arasında, de-yure qanunlar və qaydalar və de-fakto praktiki icra arasında, məlumatların təmsilçiliyi və məlumatların müqayisəliliyi arasında. B-READY mövcud göstəricilər kontekstində ən çox əlavə dəyəri təmin edə biləcəyi sahələri əhatə edir: yəni, tənzimləyici bazanı və mikroiqtisadi səviyyədə əlaqədar dövlət xidmətlərini əhatə edir.
B-READY, biznesin açılması, fəaliyyət göstərməsi (və ya genişləndirilməsi) və bağlanması (və ya yenidən təşkili) zamanı firmanın həyat dövrünü və bazarda iştirakını təşkil edən on mövzuya diqqət yetirir. Əsas mövzulara Biznesə Giriş, Biznes Lokasiyası, Kommunal Xidmətlər, Əmək, Maliyyə Xidmətləri, Beynəlxalq Ticarət, Vergitutma, Mübahisələrin Həlli, Bazar Rəqabəti və Biznes Müflisləşməsi daxildir. Hər bir mövzu daxilində rəqəmsal texnologiyanın qəbul edilməsi, ekoloji davamlılıq və gender aspektləri ilə bağlı biznes mühitinə aid mülahizələr ələ alınmaqdadır. Toplanmış məlumatlara əsasən, B-READY hər bir mövzu sahəsi üçün və potensial olaraq bir sıra ümumi xallar (qiymətləndirmə) müəyyən etməkdədir. B-READY həm de-yure məlumatları, həm də de-fakto qiymətləndirmələri toplamaqdadır. De-yure məlumatlar ekspert məsləhətləşmələrindən toplansa da, de-fakto məlumatlar həm ekspert məsləhətləşmələrindən, həm də firma sorğularından toplanır. Sonuncu əsas yenilikdir və bütün dünyada DBQ komandaları, inkişaf üzrə praktikantlar və tədqiqatçılar üçün mövcud olan məlumatların əhəmiyyətli artımını təmsil edir. Məlumatların toplanması və hesabat vermə prosesləri düzgün məlumat toplama prosesləri, etibarlı məlumat mühafizəsi, aydın təsdiq protokolları, şəffaflıq və ətraflı məlumatların ictimaiyyətə açıqlığı və nəticələrin təkrarlana bilinməsi daxil olaraq mümkün olan ən yüksək dürüstlük standartları ilə idarə olunur.
B-READY-nin ətraflı məlumatları və xülasə hesabatı dünyanın hər bir iqtisadiyyatında özəl sektorun inkişafı üçün biznes mühitini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bu məqsədə nail olmaq üçün B-READY üçtərəfli strategiyadan istifadə edəcək: (1) siyasət islahatlarını dəstəkləmək; (2) xüsusi siyasət məsləhətləri haqqında məlumat vermək; və (3) inkişaf siyasətinin araşdırılması üçün məlumatların təmin edilməsi. B-READY öz təbliğat funksiyasında hökumətlər, vətəndaş cəmiyyəti (özəl sektor da daxil olmaqla), DBQ və digər inkişaf institutları üçün bilik mübadiləsi və siyasət dialoqu üçün qapı açaraq iqtisadi islahatları təşviq etməyi hədəfləyəcək. Eynilə, firmaların davranışı və bazarların fəaliyyətinə aid olan sahələrin geniş spektrini əhatə etməklə, B-READY iqtisadiyyatların yaxşı təcrübədən necə və nə dərəcədə geri qaldığını göstərən xüsusi siyasət məsləhətləri verə bilər. Zəngin məlumat toplusunu təqdim etməklə, B-READY özəl sektorun inkişafının hərəkətvericiləri və nəticələri ilə bağlı sosial və iqtisadi tədqiqatları dəstəkləyəcək. Özəl sektorun inkişafı üç xüsusiyyətlə müəyyən edilə bilər: o, innovasiya və sahibkarlıq vasitəsilə iqtisadi artımı təşviq edir; bazar iştirakçıları arasında imkan bərabərliyini artırır; və bu uzunmüddətli perspektivdə iqtisadiyyatın ümumi dayanıqlığını təmin edir. Özəl sektorun inkişafı özəl sahibkarların səyləri və fərasətləri ilə idarə olunur, lakin əlverişli biznes mühiti yaradan bir sıra dövlət siyasəti və qaydalarından ciddi şəkildə təsirlənir. Bu siyasət və qaydalar yeni startapların yaradılmasını, mövcud bizneslərin asanlaşdırılmasını, yaxşı iş yerlərinin yaradılmasını və qeyri-rəsmi işçilərin və bizneslərin formal işçilərə və bizneslərə transformasiyasını stimullaşdırır.
Özəl sektorun inkişafına diqqət yetirməklə, B-READY DBQ-nin yoxsulluğun aradan qaldırılması və ortaq rifahın yüksəldilməsi kimi əkiz məqsədlərinə nail olmağa səmərəli töhfə verə bilər. Özəl sektor uğurlu inkişaf üçün vacibdir, çünki o, kövrək və münaqişələrdən təsirlənmiş dövlətlər də daxil olmaqla, məşğulluğun əsas mənbəyi və yoxsulluqdan çıxış yoludur.
B-READY-nin yanaşması Xarici Panel İcmalının tövsiyə etdiyi kimi, biznes mühitinin qiymətləndirilməsinin ən mühüm ölçüləri üzərində yaxşı tarazlıq yaratmaq məqsədi daşıyır.
B-READY biznes mühitini təkcə fərdi firmanın biznesin asanlığı baxımından deyil, həm də bütövlükdə özəl sektorun inkişafı nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirir. Ayrı-ayrı firmalar üçün xərclər və sosial müavinətlər və arzuolunan standartlar arasında gərginliyin olduğunu qəbul edərək, B-READY bu fərqli perspektivlərə cavab verən müxtəlif göstəriciləri daxil edəcək və onları müvafiq olaraq qiymətləndirəcək.
B-READY təkcə firmaların üzərinə düşən tənzimləyici yükə deyil, həm də tənzimləmələrin keyfiyyətinə və firmaların həyat dövrü ərzində əlaqədar dövlət xidmətlərinin göstərilməsinə də baxır. Bu tarazlıq əlverişli biznes mühitinin yaradılmasında hökumətlərin rolu haqqında daha ətraflı və müsbət perspektiv təmin edir.
B-READY təkcə de-yure məlumatı (yəni qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qanun və qaydalara uyğun olaraq) deyil, həm də de-fakto qiymətləndirmələri (yəni praktiki icranı əks etdirən) toplayır. B-READY həm ekspert məsləhətləşmələrindən, həm də firma səviyyəsində sorğulardan məlumat əldə edir. Milli miqyasda təmsil olunan firma sorğularına güvənmək, biznes tənzimləmə mühiti ilə üzləşən firmaların öz təcrübəsindən əldə edilən birinci əldən məlumatı nəzərə aldığı üçün əvvəlki müqayisəli tədqiqatlar üçün əsas yenilikdir.
B-READY iqtisadiyyatlar üzrə məlumatların müqayisəliliyi ilə müəyyən bir iqtisadiyyat daxilində məlumatların təmsilçiliyi arasında balans yaratmağa çalışır. Mütəxəssis məsləhətləri, əksər firmaların üzləşdiyi biznes mühitini ölçmək üçün dar nümunəvi araşdırmalar əvəzinə geniş parametrlərdən istifadə etməklə bu balansı yaradır. Firma səviyyəsində sorğular qeydiyyatdan keçmiş firmaların milli miqyasda təmsil olunan nümunələrindən istifadə etməklə balans yaradır. Buna görə də B-READY müxtəlif ölçülü və yerləşdiyi şirkətlərə, müxtəlif iqtisadi sektorlara, xarici və yerli mülkiyyətə aid olan məlumatları əhatə edir.
B-READY hər hansı konkret iqtisadi sistemə və ya hüquqi ənənəyə üstünlük vermir, əksinə, inkişafın bütün səviyyələrində tətbiq olunan əsaslı yaxşı təcrübələrə və standartlara diqqət yetirərək praqmatik yanaşma saxlayır. Yaxşı təcrübələr DBQ, digər çoxtərəfli təşkilatlar və ixtisaslaşmış qurumlar tərəfindən müəyyən edilmiş beynəlxalq səviyyədə tanınmış standartlara və ya müvafiq ədəbiyyata əsaslanır.
B-READY iqtisadiyyatlar arasında və zamanla müqayisə oluna bilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu, müxtəlif coğrafi yerlərdə, müxtəlif gəlir səviyyələri və inkişaf statusu olan iqtisadiyyatlar arasında homogen metodologiyanın tətbiqini tələb edir. Ölçmə lövbəri kimi yaxşı təcrübələri təklif etməklə, B-READY inkişafın bütün mərhələlərində olan iqtisadiyyatların bağlamağa çalışa biləcəyi boşluqları müəyyən edir. Qlobal standartlar olaraq qəbul edilən yaxşı təcrübələr iqtisadiyyatlar üzrə və zamanla mütləq fərqləri ölçmək üçün əsas xalların qurulmasında istifadə olunacaq.
B-READY tənzimləyici bazaya, firmalar və bazarlar üçün müvafiq dövlət xidmətlərinin göstərilməsinə, habelə onların praktikada birləşdirildiyi səmərəliliyə diqqət yetirməklə iqtisadiyyatın biznes mühitini qiymətləndirir.
Biznes mühiti firmanın nəzarətindən kənar şərtlər toplusu kimi müəyyən edilə bilər ki, bu da biznesin həyat dövrü ərzində necə davranmasına və fəaliyyət göstərməsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Bu şərtlər toplusu makroiqtisadi siyasətdən mikroiqtisadi qaydalara qədər çox böyük ola bilər. B-READY müqayisəli testi digər yaxşı qurulmuş beynəlxalq tədbirlərdən fərqləndirmək üçün B-READY dövlət xidmətlərinin göstərilməsi və mikroiqtisadi səviyyədə tənzimləyici baza üzərində cəmləşir: yəni firmaların davranışına və fəaliyyətinə birbaşa təsir etmək üçün qəbul edilmiş və həyata keçirilmiş şəkildə.
B-READY-nin üç sütunu - tənzimləyici baza, ictimai xidmətlər və səmərəlilik - aşağıdakı kimi müəyyən edilə bilər. Tənzimləyici baza firmaların biznes açarkən, fəaliyyət göstərərkən və bağlayarkən riayət etməli olduqları qaydalar və tənzimləmələrdən ibarətdir. Burada dövlət xidmətləri həm qaydalara uyğunluğu dəstəkləmək üçün hökumətlərin birbaşa və ya özəl firmalar vasitəsilə təmin etdiyi imkanlara, həm də biznes fəaliyyətini təmin edən kritik institutlara və infrastruktura aiddir. B-READY tərəfindən nəzərdən keçirilən dövlət xidmətləri aşağıda təsvir olunduğu kimi firmanın həyat dövrü ilə bağlı biznes mühiti sahələrinin əhatə dairəsi ilə məhdudlaşır. Səmərəlilik, firmaların fəaliyyət göstərməsinə imkan verən məqsədlərə nail olmaq üçün tənzimləyici bazanın və əlaqədar dövlət xidmətlərinin praktiki olaraq birləşdirildiyi effektivliyə aiddir.
B-READY biznes mühitinin makroiqtisadi şərtləri (məsələn, Qlobal İqtisadi Perspektivlər), hökumətin korrupsiyası və hesabatlılığı (məsələn, Ümumdünya İdarəetmə Göstəriciləri), insan kapitalı (məsələn, İnsan Kapitalı İndeksi) və ya münaqişə, cinayət və zorakılıq da (məsələn, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Narkotiklər və Cinayət Statistikası İdarəsi) daxil olmaqla digər göstəricilər tərəfindən yaxşı əhatə olunan digər aspektlərini əhatə etməyəcək.
B-READY-nin mövzuları firmanın həyat dövrü və onun bazarda iştirakına görə təşkil olunur: biznesin açılması, idarə edilməsi (və ya genişləndirilməsi) və bağlanması (və ya yenidən təşkili). B-READY-də 10 mövzu (indikator) Biznesə Giriş, Biznes Lokasiyası, Kommunal Xidmətlər, Əmək, Maliyyə Xidmətləri, Beynəlxalq Ticarət, Vergitutma, Mübahisələrin Həlli, Bazar Rəqabəti və Biznes Müflisləşməsidir.
Mövzuların seçilməsi B-READY layihəsinin siyasət islahatını dəstəkləmək, xüsusi siyasi məsləhətlərlə məlumatlandırmaq və inkişaf siyasətinin tədqiqatı üçün məlumatların təmin edilməsi kimi üçtərəfli məqsədi rəhbər tutur.
Hərtərəfli islahatların uğur qazanma ehtimalı daha yüksək olduğundan, B-READY firmanın həyat dövründən ümumi mövzu kimi istifadə edərək, bir-birini tamamlayan mövzuları nəzərdən keçirir.
On mövzunun hər biri daxilində B-READY müasir iqtisadiyyatlar üçün getdikcə daha vacib olan üç kritik mövzuya dair məlumatları ehtiva edir. Bunlar rəqəmsal mənimsəmə, ekoloji davamlılıq və gender bərabərliyidir. Rəqəmsal qəbulla bağlı əksər mövzulara, məsələn, elektron pəncərələrin və onlayn bir pəncərənin qiymətləndirilməsi daxildir. Ətraf mühitin davamlılığı ilə bağlı mövzulara ekoloji lisenziyaların qiymətləndirilməsi və karbon qiymətlərinin müəyyən edilməsi alətlərinin mövcudluğu daxildir. Nəhayət, B-READY, həmçinin İqtisadi İnkişaf Qlobal Göstəricilər Qrupunda yerləşən Qadın, Biznes və Qanun layihəsini tamamlayacaq şəkildə biznes mühitinin gender aspektinə dair məlumatları ehtiva edir.
B-READY hər bir mövzu daxilində bir sıra xüsusi göstəriciləri təhlil edir. Hər bir mövzu üçün üç göstərici qrupu vardır. Normativ baza və dövlət xidmətləri üzrə göstəricilər ekspert məsləhətləşmələri vasitəsilə toplanır, effektivlik göstəriciləri isə firma səviyyəsində sorğular və ekspert məsləhətləşmələri vasitəsilə qiymətləndirilir.
Mövzu göstəricilərinin seçilməsi mövzuların seçilməsi meyarlarından istifadə edir: daha doğrusu, aktuallıq, əlavə dəyər və bir-birini tamamlama. Bundan əlavə, göstəricilər (1) hər bir mövzu daxilində de-yure və de-fakto ölçülər arasında tarazlığı təmin etməyə çalışır; (2) ölçülə bilən və xüsusi olaraq B-READY layihəsi üçün toplanmış ilkin məlumatlara əsaslanır; (3) iqtisadiyyatlar arasında müqayisəliliyi və iqtisadiyyat daxilində təmsilçiliyi balanslaşdıran məlumatların hazırlayır; (4) hər bir mövzuda firmanın çevikliyi və arzu olunan sosial faydalarla bağlı ən mühüm tədbirləri daxil edir; (5) hər bir mövzuda ən uyğun aspektləri tükəndirməkdənsə, uyğun şəkildə əhatə edir; (6) həyata keçirilə bilən, yəni siyasət islahatları vasitəsilə dəyişdirilə bilən sahələri göstərir; və (7) tənzimləyici və ictimai xidmətlərin keyfiyyətini ölçərkən müəyyən edilmiş “yaxşı təcrübə”nin mövcud olduğu məsələlərə diqqət yetirir.
Səmərəlilik göstəriciləri biznesə şərait yaradan tənzimləyici çərçivənin və firmalara müvafiq dövlət xidmətlərinin təxmini nəticələrini ölçür. Bununla belə, onlar biznes mühitinin yekun nəticələrini (məsələn, məhsuldarlıq, rəsmilik, bərabərlik və davamlılıq) ölçməyə cəhd etmirlər. Bu nəticələr təkcə biznes mühitini deyil, həm də digər ictimai siyasət sahələrini və ekzogen amilləri əhatə edən dəyişənlərin kompleks nəticəsidir. Beləliklə, onlar B-READY layihəsinin əhatə dairəsindən kənardadırlar.
Doing Businness (DB) və Business Ready (B-READY)-nin Müqayisəsinin Əsas Xüsusiyyətləri
|
DB |
B-Ready |
Ümumi baxış
Əhatə dairəsi |
Fərdi kiçik və orta sahibkarlara (KOS) təsir edən biznes mühitinin müqayisəli qiymətləndirilməsi
Bəzi ictimai xidmətləri nəzərə alaraq, firmalar üçün iş tənzimləmələrinin yükünə diqqət yetirilir |
Bütövlükdə özəl sektorun inkişafına təsir göstərən biznes qaydalarının və dövlət xidmətlərinin müqayisəli qiymətləndirilməsi
Balanslaşdırılmış diqqət, təkcə firmalar üçün tənzimləmə yükünə deyil, həm də tənzimləmələrin keyfiyyətinə və firmalara müvafiq dövlət xidmətlərinin göstərilməsinə baxır. |
Məlumatların toplanması
Mövzular |
Bəzi göstəricilər yalnız de-yure tənzimləmələri əhatə edirdi, digərləri isə yalnız de-fakto olanlara baxırdı; ekspert məsləhətləşmələri vasitəsilə toplanmış məlumatlar; məlumatların müqayisəliliyini artırmaq üçün ciddi fərziyyələrlə nümunə araşdırmalarından geniş istifadə
Firmanın həyat dövrünü izləmək üçün seçilmiş, lakin nisbi əhəmiyyətinə görə qeyri-bərabər olan mövzular; bəzi hallarda (məsələn, “kiçik investorların müdafiəsi” kifayət qədər əsaslandırılmamışkən, “işçilərin çalışdırılması” istisna olmaqla, açıq-aydın bir səhv idi) |
Normativ bazanın və dövlət xidmətlərinin de-yure və de-fakto aspektlərinin balanslaşdırılmış şəkildə əhatə olunması; ekspert məsləhətləri və firma sorğularının birləşməsi yolu ilə toplanmış faktiki məlumatlar; aktuallığı artırmaq üçün daha az ciddi fərziyyələrlə iş ssenarilərindən istifadə
B-READY mövzuları da firmanın həyat dövrünü izləmək üçün seçilmişdir, o cümlədən onun bazarda iştirakını; mühüm əhəmiyyət kəsb edən bütün mövzuları əhatə edir |
Göstəricilər |
(1) biznes qaydalarının səmərəliliyi və (2) biznes qaydalarının keyfiyyəti altında qruplaşdırılmış göstəricilər; bütün mövzular ardıcıl olaraq bu qruplar altında strukturlaşdırılmır; təmsilçiliyi məhdudlaşdıran nümunələrin tədqiqi fərziyyələri ilə əlaqəli göstəricilər |
Bütün mövzular ardıcıl olaraq üç sütun, (1) tənzimləyici çərçivə, (2) ictimai xidmətlər və (3) səmərəlilik altında strukturlaşdırılmışdır; daha az ciddi nümunə araşdırması məhdudiyyətləri ilə, göstəricilər iqtisadiyyatı daha yaxşı təmsil edən məlumatları aşkar edəcək |
Qiymətləndirilmə
Əhatə |
Sıralamalar və göstəricilər əsasında qiymətləndirilən iqtisadiyyatların fəaliyyəti; ictimai marağı artırmaq və islahatları stimullaşdırmaq üçün ümumi sıralamalara güclü diqqət yetirmək
191 iqtisadiyyatda əsas iş şəhəri; İkinci ən böyük iş şəhəri də 11 iqtisadiyyatda ölçülür |
İqtisadiyyatların fəaliyyətinin kəmiyyət göstəriciləri əsasında qiymətləndirilməsi; göstəricilər firmanın çevikliyi və sosial müavinətlər çərçivəsində ən ayrılmış göstərici səviyyəsində veriləcək; B-Ready xalları mövzu ballarına və potensial olaraq daha yüksək səviyyəli ümumi ballar toplusuna toplamaq; İqtisadiyyat miqyasında reytinqləri əhatə edən şişirtmədən qaçaraq islahatları həvəsləndirmək məqsədi daşıyır
İqtisadiyyat və iqtisadiyyatdaxili əhatə ilə bağlı mümkün qədər geniş; iqtisadiyyatdaxili əhatə tənzimləmələrin milli və ya yerli olmasından asılı olaraq mövzular üzrə fərqlənə bilər |
Yeniləmə |
İllik |
Ekspert məsləhətləşmələri əsasında göstəricilər üzrə illik; firma səviyyəsində sorğuların göstəriciləri üçün pilləli üç illik dövr |
Business Ready layihəsinin əsas yeniliyi birbaşa firmalardan əldə edilən məlumatların toplanması və istifadəsidir. Firma səviyyəsində məlumatlar, həmçinin İİQGQ-də yerləşən və son iyirmi il ərzində 153 iqtisadiyyatda 300-dən çox Müəssisə Sorğusu aparmış Müəssisə Sorğuları (MS) proqramını genişləndirməklə
əldə ediləcək. Genişləndirilmiş Müəssisə Sorğuları B-READY modulu əlavə edilmiş tam hüquqlu MS olacaq. MS proqramının genişləndirilməsi qlobal ictimai səmərənin əhəmiyyətli faydalarını daşıyır. Birincisi, DBQ sahibkarların özlərinin məlumatlarına əsaslanan B-READY məlumatlarını istehsal edəcək. İkincisi, DBQ dünyanın heç bir yerində mövcud olmayan bütün dünya əhatəsi ilə müntəzəm tezliklərdə yüksək keyfiyyətli firma sorğu proqramı təqdim edəcək. Bu, DBQ-nin ölkə komandalarının (və daha geniş mənada, siyasətçilərin, inkişaf üzrə praktiki mütəxəssislərin və tədqiqatçıların) öz iqtisadiyyatlarında MS həyata keçirməsindən əldə etdikləri faydaları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirəcək. Üçüncüsü, B-READY məlumatlarının firma atributları üzrə zəngin məlumatlarla birləşməsi (əsas MS sorğusuna daxil edilmişdir) əldə edilən tənzimləmə və ictimai xidmət mövzularının səbəb və nəticələrinin daha ətraflı təhlilinə (həm firma, həm də iqtisadiyyat səviyyəsində) imkan verəcəkdir. B-READY tərəfindən. Qeyd etmək lazımdır ki, MS yalnız qeydiyyatdan keçmiş firmaları əhatə edir. Qeyri-rəsmi firmaların məlumatı biznes mühitinin ölçülməsinə əlavə dəyər verə bilsə də, sorğuların qeyri-rəsmi sektora yayılması nəinki çox baha başa gələcək, həm də yaxşı qurulmuş məlumatların toplanması metodologiyasının çatışmazlığını aradan qaldırmalı olacaq. Müəssisələrin Təhlili Bölməsi (MTB) hazırda qeyri-rəsmi firmalar arasında sorğu aparmaq üçün bir üsul sınaqdan keçirir. Bu iş xətti başlanğıcdır. Gələcəkdə sərfəli metodologiya yaxşı qurulduqda, B-READY komandası qeyri-rəsmi firmalardan və sahibkarlardan da məlumat toplamaq barədə düşünəcək.